Earlier Systems of Units & Measurements. मानवी इतिहासातील एककांच्या काही प्रणाली.

 Earlier Systems of Units & Measurements

मानवी इतिहासातील एककांच्या काही प्रणाली

सर्व माहिती मराठी मधून

लेखक/अनुवादक - अनुप पोतदार सर

    अधिक अचूक आणि प्रमाणित मोजमापांची गरज पूर्ण करण्यासाठी संपूर्ण मानवी इतिहासात एककांच्या प्रणाली, ज्याला मोजमाप प्रणाली म्हणूनही ओळखले जाते, विकसित झाले आहे. युनिट्सच्या सुरुवातीच्या काही प्रणालींचे संक्षिप्त विहंगावलोकन खालीलप्रमाणे आहे.

 

एककांची इजिप्शियन प्रणाली - प्राचीन इजिप्शियन लोक लांबी, आकारमान आणि वजन यासाठी साध्या उपायांचे संयोजन वापरत. उदाहरणार्थ, क्यूबिट, जी कोपरपासून मधल्या बोटाच्या टोकापर्यंत एक हाताची लांबी होती, ती लांबीचे एकक म्हणून वापरली जात असे. हेकट, सुमारे 4.8 लीटर समतुल्य व्हॉल्यूमचे एकक, धान्य मोजण्यासाठी वापरले गेले. डेबेन, सुमारे 91 ग्रॅम वजनाचे एकक, मौल्यवान धातू मोजण्यासाठी वापरले गेले. प्राचीन इजिप्शियन लोक त्यांच्या दैनंदिन जीवनात आणि व्यापारात लांबी, आकारमान आणि वजन यासाठी साध्या उपायांचा वापर करत. इजिप्शियन सिस्टीम ऑफ युनिट्समध्ये वापरल्या जाणार्‍या काही युनिट्स येथे आहेत-

• क्यूबिट- क्यूबिट हे लांबीचे एकक होते जे इमारत आणि बांधकामासाठी मानक म्हणून वापरले जात असे. ते कोपरापासून मधल्या बोटाच्या टोकापर्यंत एका हाताच्या लांबीच्या बरोबरीचे होते, सुमारे 52 सेंटीमीटर.
• हेकट- हेकट हे धान्य आणि इतर कोरड्या वस्तू मोजण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या आकारमानाचे एकक होते. ते सुमारे 4.8 लिटर इतके होते.
• डेबेन- सोने आणि चांदीसारख्या मौल्यवान धातूंचे मोजमाप करण्यासाठी डेबेन हे वजनाचे एकक होते. ते सुमारे 91 ग्रॅम इतके होते.
• शू - शू हे वाइन आणि तेल यांसारख्या पातळ पदार्थांचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे आकारमानाचे एकक होते. ते सुमारे 1 लिटर इतके होते.
• पतंग - पतंग हे जमिनीचे मोजमाप करण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या क्षेत्रफळाचे एकक होते आणि एक एकरच्या 1/100 च्या समतुल्य होते.
• Ro (रो) - हे वजनाचे एकक होते जे दगड आणि धातूसारख्या जड वस्तू मोजण्यासाठी वापरले जाते. ते सुमारे 20 किलोग्रॅम इतके होते.

 

बॅबिलोनियन युनिट्सची प्रणाली - बॅबिलोनियन, जे आधुनिक काळातील इराकमध्ये राहत होते, त्यांनी त्यांच्या गणनेसाठी सेक्सेजिमल (बेस 60) प्रणाली वापरली. त्यांच्या युनिट्सच्या प्रणालीमध्ये लांबी, खंड, वजन आणि वेळ या घटकांचा समावेश होता. उदाहरणार्थ, शिक्लू, सुमारे 7.2 सेंटीमीटर लांबीचे एकक, वर्तुळाचा घेर मोजण्यासाठी वापरला गेला. बंदी, सुमारे 30 लिटरच्या समतुल्य व्हॉल्यूमचे एकक, धान्य मोजण्यासाठी वापरले गेले. मीना, सुमारे 600 ग्रॅम वजनाचे एकक, मौल्यवान धातू मोजण्यासाठी वापरले जात असे. आधुनिक काळातील इराकमध्ये राहणाऱ्या बॅबिलोनियन लोकांनी एककांची प्रणाली वापरली जी सेक्सेजिमल (बेस 60) प्रणालीवर आधारित होती. बॅबिलोनियन प्रणालीमध्ये वापरल्या जाणार्‍या काही युनिट्स येथे आहेत.

• शिक्लू- शिक्लू हे वर्तुळाचा घेर मोजण्यासाठी वापरले जाणारे लांबीचे एकक होते. ते सुमारे 7.2 सेंटीमीटर इतके होते.
• बंदी- बंदी हे धान्य आणि इतर कोरड्या वस्तू मोजण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या खंडाचे एकक होते. ते सुमारे 30 लिटर इतके होते.
• मीना- सोने आणि चांदीसारख्या मौल्यवान धातूंचे मोजमाप करण्यासाठी मीना हे वजनाचे एकक होते. ते सुमारे 600 ग्रॅमच्या बरोबरीचे होते.
• कुर- कुर हे वाइन आणि तेल यांसारख्या द्रवपदार्थांचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे आकारमानाचे एकक होते. ते सुमारे 600 लिटर इतके होते.
• सार- सार हे जमिनीचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे क्षेत्रफळाचे एकक होते आणि ते सुमारे 2,500 चौरस मीटर इतके होते.
• गुर- गुर हे धान्य किंवा मध यांसारख्या मोठ्या प्रमाणातील वस्तू मोजण्यासाठी वापरले जाणारे आकारमानाचे एकक होते. ते सुमारे 300 लिटर इतके होते.

    ही युनिट्स प्राचीन बॅबिलोनमध्ये दैनंदिन जीवनात आणि व्यापारात वापरली जात होती आणि व्यापार आणि बांधकामासाठी मोजमापाची प्रमाणित प्रणाली प्रदान करण्यात मदत केली होती. लैंगिकता प्रणालीच्या वापरामुळे अधिक अचूक गणना करण्यास परवानगी मिळाली, ज्यामुळे बॅबिलोनियन सभ्यतेच्या वाढीस मदत झाली.

 

ग्रीक युनिट्सची प्रणाली - प्राचीन ग्रीकांनी मानवी शरीरावर आधारित युनिट्सची प्रणाली वापरली. उदाहरणार्थ, फूट, जे फूट लांबीचे होते, लांबीचे एकक म्हणून वापरले गेले. मेडिनोस, सुमारे 48 लिटरच्या बरोबरीचे एकक, धान्य मोजण्यासाठी वापरले गेले. टॅलेंट, सुमारे 25 किलोग्रॅम वजनाचे एकक, मौल्यवान धातू मोजण्यासाठी वापरले गेले. प्राचीन ग्रीकांनी दशांश (बेस 10) प्रणालीवर आधारित युनिट्सची प्रणाली वापरली. युनिट्सच्या ग्रीक प्रणालीमध्ये वापरल्या जाणार्‍या काही युनिट्स येथे आहेत-

 

• डॅक्टाइल- डॅक्टिल हे बोटाची लांबी मोजण्यासाठी वापरले जाणारे लांबीचे एकक होते आणि ते सुमारे 1.8 सेंटीमीटर इतके होते.
• मोडियस- मोडियस हे धान्य आणि इतर कोरड्या मालाचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे एकक होते. ते सुमारे 8 लिटर इतके होते.
• प्रतिभा- प्रतिभा हे सोने आणि चांदीसारख्या मौल्यवान धातूंचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे वजनाचे एकक होते. ते सुमारे 25 किलोग्रॅम इतके होते.
• मीटरेट्स- मीटर हे वाइन आणि तेल यांसारख्या द्रवपदार्थांचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे आकारमानाचे एकक होते. ते सुमारे 1,000 मिलीलीटरच्या समतुल्य होते.
• स्टेर- स्टीर हे लाकडाचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे आकारमानाचे एकक होते आणि ते सुमारे 1 घनमीटरच्या समतुल्य होते.
• स्टेडियम- स्टेडियम हे अंतर मोजण्यासाठी वापरले जाणारे लांबीचे एकक होते आणि ते सुमारे 185 मीटर इतके होते. 

    ही युनिट्स प्राचीन ग्रीसमध्ये दैनंदिन जीवनात आणि व्यापारात वापरली जात होती आणि व्यापार आणि बांधकामासाठी मोजमापाची प्रमाणित प्रणाली प्रदान करण्यात मदत केली होती. दशांश प्रणालीचा वापर सुलभ गणनासाठी परवानगी दिली, ज्यामुळे ग्रीक सभ्यतेच्या वाढीस मदत झाली. याव्यतिरिक्त, ग्रीक लोकांनी ऑलिम्पिक मानक देखील वापरले, जे बांधकामात वापरले जाणारे मानक पाय माप होते आणि सुमारे 29.2 सेंटीमीटर इतके होते.

 

रोमन युनिट्सची प्रणाली - प्राचीन रोमन लोकांनी ग्रीक प्रणालीप्रमाणेच मानवी शरीरावर आधारित युनिट्सची प्रणाली वापरली. उदाहरणार्थ, फूट, जे फूट लांबीचे होते, लांबीचे एकक म्हणून वापरले गेले. सुमारे ०.५ लीटर एवढ्या व्हॉल्यूमचे एकक सेक्स्टेरियस, द्रव मोजण्यासाठी वापरले जात असे. पौंड, सुमारे 0.5 किलोग्रॅम वजनाचे एकक, मौल्यवान धातू मोजण्यासाठी वापरले गेले. प्राचीन रोमनांनी एककांची प्रणाली वापरली जी दशांश (बेस 10) प्रणालीवर आधारित होती. रोमन प्रणालीच्या युनिट्समध्ये वापरल्या जाणार्‍या काही युनिट्स येथे आहेत.

 

• अंक- अंक हे बोटाची लांबी मोजण्यासाठी वापरले जाणारे लांबीचे एकक होते आणि ते सुमारे 1.7 सेंटीमीटर इतके होते.
• Saxtarius- Saxtarius हे वाइन आणि तेल यांसारख्या पातळ पदार्थांचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे आकारमानाचे एकक होते. ते सुमारे 0.2 लिटर इतके होते.
• तुला- तुला हे वजनाचे एकक होते जे सोने आणि चांदीसारख्या मौल्यवान धातूंचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाते. ते सुमारे 327 ग्रॅमच्या समतुल्य होते.
• मोडियस- मोडियस हे धान्य आणि इतर कोरड्या मालाचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे एकक होते. ते सुमारे 8 लिटर इतके होते.
• Iugerum- इगेरुअम  हे जमिनीचे मोजमाप करण्यासाठी वापरले जाणारे क्षेत्रफळाचे एकक होते आणि ते सुमारे 0.25 एकर इतके होते.
• मिले पासुअम- मिल पासुअम हे अंतर मोजण्यासाठी वापरले जाणारे लांबीचे एकक होते आणि ते सुमारे 1,000 पेस किंवा सुमारे 1,620 मीटर इतके होते. 

    ही युनिट्स प्राचीन रोममध्ये दैनंदिन जीवनात आणि व्यापारात वापरली जात होती आणि व्यापार आणि बांधकामासाठी मोजमापाची प्रमाणित प्रणाली प्रदान करण्यात मदत केली होती. दशांश प्रणालीचा वापर सुलभ गणनेसाठी परवानगी दिली, ज्यामुळे रोमन सभ्यतेच्या वाढीस मदत झाली. याव्यतिरिक्त, रोमन लोकांनी पायाचे मानक माप देखील वापरले, जे सुमारे 29.6 सेंटीमीटरच्या समतुल्य होते.

 

    ही काही युनिट्सच्या सुरुवातीच्या सिस्टीमची ही काही उदाहरणे आहेत. कालांतराने, जसजसा व्यापार आणि वाणिज्य विस्तारत गेला आणि अधिक जटिल होत गेला, तसतसे अधिक अचूक आणि प्रमाणित मोजमापांच्या गरजेमुळे मेट्रिक प्रणालीसारख्या युनिट्सच्या अधिक अत्याधुनिक प्रणालींचा विकास झाला. आज, मेट्रिक प्रणाली जगातील बहुतेक देशांमध्ये युनिट्सची मानक प्रणाली म्हणून वापरली जाते. एकंदरीत रित्या, मानवी समाजाच्या बदलत्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी युनिट्सची प्रणाली कालांतराने विकसित झाली आहे. प्राचीन इजिप्शियन, बॅबिलोनियन, ग्रीक आणि रोमन यांनी वापरलेल्या मानवी शरीरावर आधारित साध्या उपायांपासून, आज वापरल्या जाणार्‍या अधिक अत्याधुनिक मेट्रिक प्रणालीपर्यंत, एककांच्या प्रणालींच्या विकासाने मानवी सभ्यतेच्या प्रगतीमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.

आपल्याला जर ही माहिती आवडली असेल तर आपल्या मित्रांना पण शेअर करा - एकमेका सहाय्य करू अवघे धरू सुपंथ.