Upsc Syllabus - Best Explained in Marathi

लेखक/अनुवादक : अनुप पोतदार सर

केंद्रीय लोकसेवा आयोग (UPSC) नागरी सेवा परीक्षा (CSE) साठी अभ्यासक्रम दोन टप्प्यात विभागला जातो

प्राथमिक परीक्षा (उद्दिष्ट प्रकार):

पेपर I: सामान्य अध्ययन (GS) I (भारतीय वारसा आणि संस्कृती, इतिहास, आणि जगाचा भूगोल आणि समाज)
पेपर II: सामान्य अध्ययन (GS) II (शासन, राज्यघटना, राजकारण, सामाजिक न्याय आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध)

मुख्य परीक्षा (लिखित आणि मुलाखत) - Upsc Syllabus - Best Explained in Marathi

पेपर I: निबंध (250 गुण)
पेपर II: सामान्य अध्ययन (GS) I (भारतीय वारसा आणि संस्कृती, इतिहास, आणि जग आणि समाजाचा भूगोल) (250 गुण)
पेपर III: सामान्य अध्ययन (GS) II (शासन, राज्यघटना, राजकारण, सामाजिक न्याय आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध) (250 गुण)
पेपर IV: सामान्य अध्ययन (GS) III (तंत्रज्ञान, आर्थिक विकास, जैवविविधता, पर्यावरण, सुरक्षा आणि आपत्ती व्यवस्थापन) (250 गुण)
पेपर V: सामान्य अध्ययन (GS) IV (नीतीशास्त्र, सचोटी आणि योग्यता) (250 गुण)
पेपर VI: पर्यायी विषय - पेपर 1 (250 गुण)
पेपर VII: पर्यायी विषय - पेपर 2 (250 गुण)

UPSC ने मंजूर केलेल्या विषयांच्या यादीतून पर्यायी विषय निवडला जाऊ शकतो आणि दोन्ही पेपरसाठी समान असणे आवश्यक आहे. याव्यतिरिक्त, उमेदवारांना मुख्य परीक्षेत पात्र भाषा पेपर (भारतीय भाषा किंवा इंग्रजी) देणे देखील आवश्यक आहे.

आता सविस्तर माहिती घेऊया ....

Upsc Syllabus - Best Explained in Marathi

प्राथमिक परीक्षा

केंद्रीय लोकसेवा आयोग (UPSC) नागरी सेवा प्राथमिक परीक्षेत प्रत्येकी 200 गुणांचे दोन अनिवार्य पेपर असतात:

पेपर १: सामान्य अध्ययन १

भारतीय वारसा आणि संस्कृती, जगाचा इतिहास आणि भूगोल आणि समाज
भारतीय समाज, विविधता, लोकसंख्या आणि सामाजिक समस्या
आर्थिक आणि सामाजिक विकास
भारतातील राजकीय व्यवस्था आणि शासन
राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय महत्त्वाच्या चालू घडामोडी

UPSC नागरी सेवा प्राथमिक परीक्षा पेपर 1: सामान्य अध्ययन 1 - UPSC नागरी सेवा प्राथमिक परीक्षेचा पहिला पेपर, सामान्य अध्ययन 1, उमेदवाराच्या सामान्य जागरूकता आणि जगाच्या आणि समाजाच्या विविध पैलूंबद्दलच्या ज्ञानाचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. या पेपरमध्ये भारतीय वारसा आणि संस्कृती, जगाचा इतिहास आणि भूगोल आणि समाज, भारतीय समाज, विविधता, लोकसंख्या आणि सामाजिक समस्या, आर्थिक आणि सामाजिक विकास आणि भारतातील राजकीय व्यवस्था आणि शासन यासह विविध विषयांचा समावेश आहे.

भारतीय वारसा आणि संस्कृती: या विभागाचा उद्देश भारताच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाच्या, कला, साहित्य, वास्तुकला आणि तत्त्वज्ञान याच्या उमेदवाराच्या ज्ञानाची चाचणी घेणे आहे. उमेदवारांना भारताच्या सांस्कृतिक आणि अध्यात्मिक परंपरा आणि भारतीय संस्कृतीतील विविध संस्कृतींचे योगदान याविषयी मूलभूत माहिती असणे अपेक्षित आहे.

जग आणि समाजाचा इतिहास आणि भूगोल: हा विभाग विविध सभ्यतेचा इतिहास आणि मानवी समाजांच्या विकासावर भूगोलचा प्रभाव यासह जागतिक इतिहास आणि भूगोल या विषयातील उमेदवाराच्या ज्ञानाची चाचणी करण्यावर केंद्रित आहे. उमेदवारांना जगाच्या भौतिक आणि राजकीय भूगोलाची आणि त्याच्या विविध प्रदेशांची माहिती असणे देखील अपेक्षित आहे.

भारतीय समाज, विविधता, जनसांख्यिकी आणि सामाजिक समस्या: हा विभाग भारतीय समाजातील विविधता, जात आणि वर्ग प्रणाली, लिंग भूमिका आणि इतर सामाजिक समस्यांसह भारतीय समाजाच्या सामाजिक आणि लोकसंख्याशास्त्रीय वैशिष्ट्यांच्या उमेदवाराच्या ज्ञानाची चाचणी करण्यावर केंद्रित आहे. भारतीय समाजाला भेडसावणाऱ्या विविध सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय समस्या आणि या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी करण्यात येत असलेल्या प्रयत्नांची उमेदवारांना माहिती असणे अपेक्षित आहे.

आर्थिक आणि सामाजिक विकास: या विभागाचा उद्देश भारतीय अर्थव्यवस्थेबद्दलच्या उमेदवाराच्या आकलनाची चाचणी घेण्याच्या उद्देशाने आहे, त्यात सामर्थ्य आणि कमकुवतपणा, तसेच आर्थिक आणि सामाजिक विकासासाठीची धोरणे आणि कार्यक्रम यांचा समावेश आहे. उमेदवारांना भारतीय अर्थव्यवस्थेतील कृषी, उद्योग आणि सेवा आणि आर्थिक आणि सामाजिक विकासाला चालना देण्यासाठी सरकारची भूमिका यासह विविध क्षेत्रांची माहिती असणे अपेक्षित आहे.

भारतातील राजकीय व्यवस्था आणि शासन: हा विभाग राज्यघटना, संसद, न्यायपालिका आणि कार्यपालिका यासह भारताच्या राजकीय प्रणाली आणि प्रशासनाच्या उमेदवाराच्या ज्ञानाची चाचणी करण्यावर केंद्रित आहे. उमेदवारांना भारताच्या लोकशाही व्यवस्थेच्या कार्यपद्धतीची आणि तिला समर्थन देणाऱ्या विविध संस्थांची मूलभूत माहिती असणे अपेक्षित आहे.

पेपर 2: नागरी सेवा अभियोग्यता चाचणी (CSAT)

आकलन
संवाद कौशल्यांसह परस्पर कौशल्ये
तार्किक तर्क आणि विश्लेषणात्मक क्षमता
निर्णय घेणे आणि समस्या सोडवणे
मूलभूत संख्या (संख्या आणि त्यांचे संबंध, परिमाणांचे क्रम इ.) (दहावी स्तर), डेटा इंटरप्रिटेशन (चार्ट, आलेख, तक्ते, डेटा पर्याप्तता इ. - दहावी स्तर)

UPSC नागरी सेवा प्राथमिक परीक्षा पेपर 2: नागरी सेवा अभियोग्यता चाचणी (CSAT) - UPSC नागरी सेवा प्राथमिक परीक्षेचा दुसरा पेपर, नागरी सेवा अभियोग्यता चाचणी (CSAT), उमेदवाराची योग्यता आणि तर्क क्षमतांचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. पेपरमध्ये 80 प्रश्न असतात आणि 200 गुणांचा असतो, 2 तासांचा कालावधी असतो. निर्णय घेणे, समस्या सोडवणे, संवाद आणि आंतरवैयक्तिक कौशल्ये यासारख्या क्षेत्रांमध्ये उमेदवाराची सामान्य योग्यता आणि तर्क क्षमता तपासण्यासाठी CSAT ची रचना केली गेली आहे.

पेपरमध्ये खालील विभाग असतात:

आकलन आणि इंग्रजी भाषा: या विभागाचा उद्देश उमेदवाराचे लिखित इंग्रजीचे आकलन आणि आकलन तपासण्यासाठी आहे. उमेदवारांना इंग्रजी भाषेवर चांगले प्रभुत्व असणे आणि लिखित मजकुराचे आकलन आणि विश्लेषण करण्यास सक्षम असणे अपेक्षित आहे.

तार्किक तर्क आणि विश्लेषणात्मक क्षमता: हा विभाग तार्किक तर्क वापरून समस्यांचे विश्लेषण आणि निराकरण करण्याच्या उमेदवाराच्या क्षमतेची चाचणी करण्यावर केंद्रित आहे. उमेदवारांकडे चांगली समस्या सोडवणे आणि निर्णय घेण्याची कौशल्ये असणे आणि ही कौशल्ये विविध परिस्थितींमध्ये लागू करण्यास सक्षम असणे अपेक्षित आहे.

निर्णय घेणे आणि समस्या सोडवणे: हा विभाग उमेदवाराच्या विविध परिस्थितींमध्ये निर्णय घेण्याच्या आणि समस्या सोडवण्याच्या क्षमतेची चाचणी करण्यावर केंद्रित आहे. उमेदवारांकडे मजबूत समस्या सोडवणे आणि निर्णय घेण्याची कौशल्ये असणे आणि वास्तविक-जगातील परिस्थितींमध्ये ही कौशल्ये लागू करण्यास सक्षम असणे अपेक्षित आहे.

संप्रेषण कौशल्यांसह परस्पर कौशल्ये: या विभागाचा उद्देश उमेदवाराच्या परस्पर आणि संवाद कौशल्याची चाचणी घेणे आहे. उमेदवारांकडे लिखित आणि मौखिक दोन्ही मजबूत संवाद कौशल्ये असणे आणि इतरांशी प्रभावीपणे संवाद साधण्यास सक्षम असणे अपेक्षित आहे.

बेसिक न्युमेरेसी आणि डेटा इंटरप्रिटेशन: हा विभाग उमेदवाराची मूलभूत गणिती कौशल्ये आणि डेटाचा अर्थ लावण्याची क्षमता तपासण्यावर केंद्रित आहे. उमेदवारांना गणिताच्या संकल्पनांची मूलभूत माहिती असणे आणि डेटाचे विश्लेषण आणि व्याख्या करण्यात सक्षम असणे अपेक्षित आहे.

Upsc Syllabus - Best Explained in Marathi

मुख्य परीक्षा

केंद्रीय लोकसेवा आयोग (UPSC) सिव्हिल सर्व्हिसेस मुख्य परीक्षेत खालील 9 पेपर असतात:

पेपर A: भारतीय भाषा

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर A: भारतीय भाषा - भारतीय संविधानाने मान्यता दिलेल्या 22 अनुसूचित भाषांपैकी एकामध्ये उमेदवाराच्या प्रवीणतेची चाचणी घेण्यासाठी डिझाइन केलेला पर्यायी पेपर आहे. या पेपरचा उद्देश उमेदवाराच्या त्यांनी निवडलेल्या भाषेत प्रभावीपणे संवाद साधण्याच्या क्षमतेचे मूल्यांकन करणे आणि भाषेची संस्कृती आणि साहित्य समजून घेणे आणि त्यांचे कौतुक करणे हा आहे. एकूण 250 गुणांचा पेपर दोन विभागात विभागलेला आहे. विभाग A हा निबंध-आधारित विभाग आहे आणि विभाग B हा आकलन-आधारित विभाग आहे.

विभाग अ: निबंध - हा विभाग उमेदवाराने निवडलेल्या भाषेत सु-संरचित निबंध लिहिण्याची क्षमता तपासण्यासाठी तयार केला आहे. उमेदवारांनी दिलेल्या विषयावर निबंध लिहिणे अपेक्षित आहे, त्यांची भाषा आणि तिची संस्कृती समजून घेणे, तसेच स्पष्टपणे आणि प्रभावीपणे व्यक्त करण्याची त्यांची क्षमता आहे.

विभाग ब: आकलन - उमेदवाराच्या भाषेचे आकलन आणि आकलन तपासण्यासाठी हा विभाग तयार करण्यात आला आहे. उमेदवारांनी दिलेला उतारा वाचणे आणि समजून घेणे आणि उताऱ्यावर आधारित प्रश्नांची उत्तरे देणे अपेक्षित आहे. प्रश्न उमेदवाराची भाषा, तिचे व्याकरण, शब्दसंग्रह आणि वापर, तसेच परिच्छेदाचे विश्लेषण आणि अर्थ लावण्याची क्षमता तपासू शकतात.

राज्यघटनेच्या 8 व्या अनुसूचीमध्ये समाविष्ट केलेल्या भाषांमधून उमेदवाराने निवडलेल्या भाषेतील अनिवार्य भाषेचा पेपर.

पेपर B: इंग्रजी

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर B: इंग्रजी - इंग्रजी, उमेदवाराच्या इंग्रजी भाषेतील प्रवीणतेचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. एकूण 250 गुणांचा पेपर दोन विभागात विभागलेला आहे. विभाग A हा निबंध-आधारित विभाग आहे आणि विभाग B हा आकलन-आधारित विभाग आहे. इंग्रजी भाषा आकलन कौशल्य (दहावी स्तर).

विभाग अ: निबंध - हा विभाग उमेदवाराच्या इंग्रजीमध्ये सु-संरचित निबंध लिहिण्याच्या क्षमतेची चाचणी घेण्यासाठी डिझाइन केला आहे. उमेदवारांनी दिलेल्या विषयावर निबंध लिहिणे अपेक्षित आहे, त्यांची भाषा समजणे, तसेच स्पष्टपणे आणि प्रभावीपणे व्यक्त करण्याची त्यांची क्षमता आहे.

विभाग ब: आकलन - उमेदवाराचे इंग्रजी भाषेचे आकलन आणि आकलन तपासण्यासाठी हा विभाग तयार करण्यात आला आहे. उमेदवारांनी दिलेला उतारा वाचणे आणि समजून घेणे आणि उताऱ्यावर आधारित प्रश्नांची उत्तरे देणे अपेक्षित आहे. प्रश्न उमेदवाराची भाषा, तिचे व्याकरण, शब्दसंग्रह आणि वापर, तसेच परिच्छेदाचे विश्लेषण आणि अर्थ लावण्याची क्षमता तपासू शकतात.

पेपर 1: निबंध

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर 1: निबंध - उमेदवाराच्या त्यांचे विचार आणि कल्पना लिखित स्वरूपात व्यक्त करण्याच्या क्षमतेचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. विविध विषयांवर स्पष्ट, संक्षिप्त आणि सुव्यवस्थित निबंध लिहिण्याच्या उमेदवाराच्या क्षमतेची चाचणी घेण्यासाठी पेपरची रचना केली गेली आहे. पेपरमध्ये प्रत्येकी १२५ गुणांचे दोन प्रश्न आहेत. UPSC ने दिलेल्या विषयांवर उमेदवारांनी जास्तीत जास्त 1000 शब्दांपैकी प्रत्येकी दोन निबंध लिहिणे अपेक्षित आहे. समकालीन समस्यांबद्दल उमेदवाराची समज, तसेच या समस्यांचे विविध दृष्टिकोनातून विश्लेषण आणि मूल्यमापन करण्याची क्षमता तपासण्यासाठी प्रश्नांची रचना केली गेली आहे.

या पेपरची तयारी करताना, उमेदवारांना चालू घडामोडींची चांगली माहिती असणे, तसेच विविध मुद्द्यांवर विविध दृष्टिकोनांची समज असणे महत्त्वाचे आहे. चांगले व्याकरण, शब्दसंग्रह आणि शैली, तसेच सुसंरचित आणि युक्तिवादित निबंध लिहिण्याची क्षमता यासह उमेदवारांचे इंग्रजीचे मजबूत आकलन असणे आवश्यक आहे. निबंध लिहिताना, उमेदवारांनी स्पष्ट, संक्षिप्त आणि सु-संरचित करण्याचे लक्ष्य ठेवले पाहिजे. त्यांनी त्यांच्या मुख्य मुद्यांची रूपरेषा करून सुरुवात केली पाहिजे आणि नंतर या मुद्द्यांचा तार्किक आणि सुसंगत पद्धतीने विस्तार केला पाहिजे. उमेदवारांनी त्यांच्या युक्तिवादांना समर्थन देण्यासाठी उदाहरणे आणि पुरावे वापरण्याची आणि त्यांच्या कल्पना स्पष्ट आणि खात्रीशीर रीतीने मांडण्याचे सुनिश्चित केले पाहिजे.

उमेदवारांना राज्यघटनेच्या 8 व्या अनुसूचीमध्ये समाविष्ट असलेल्या इंग्रजी किंवा इतर कोणत्याही भाषेत निबंध लिहिणे आवश्यक आहे.

पेपर 2: सामान्य अध्ययन I

भारतीय वारसा आणि संस्कृती, जगाचा इतिहास आणि भूगोल आणि समाज
भारतीय समाज, विविधता, लोकसंख्या आणि सामाजिक समस्या
आर्थिक आणि सामाजिक विकास
भारतातील राजकीय व्यवस्था आणि शासन

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर 2: सामान्य अध्ययन I - भारतीय इतिहास, वारसा आणि संस्कृती, तसेच भारतात गेल्या काही वर्षांमध्ये झालेल्या सामाजिक आणि आर्थिक बदलांबद्दलचे उमेदवाराचे ज्ञान आणि आकलन यांचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. या प्रश्नांचे विश्लेषण आणि मूल्यमापन करण्याची उमेदवाराची क्षमता तपासण्यासाठी आणि त्यांच्या कल्पना स्पष्ट आणि संक्षिप्त पद्धतीने मांडण्यासाठी पेपरची रचना केली गेली आहे. पेपरमध्ये चार प्रश्न असतात, प्रत्येक 125 गुणांचे असतात आणि ते दोन विभागात विभागलेले असतात. विभाग A हा भारतीय वारसा आणि संस्कृतीवर आधारित आहे आणि विभाग B हा भारतामध्ये गेल्या काही वर्षांत झालेल्या सामाजिक आणि आर्थिक बदलांवर आधारित आहे.

या पेपरची तयारी करताना, उमेदवारांना भारतीय इतिहास, वारसा आणि संस्कृती तसेच भारतात गेल्या काही वर्षांत झालेल्या सामाजिक आणि आर्थिक बदलांची चांगली माहिती असणे महत्त्वाचे आहे. उमेदवारांना या मुद्द्यांवर वेगवेगळ्या दृष्टिकोनांची चांगली समज असणे आवश्यक आहे आणि या दृष्टीकोनांचे विश्लेषण आणि मूल्यमापन गंभीर आणि निःपक्षपाती पद्धतीने करण्यात सक्षम असावे. उत्तरे लिहिताना, उमेदवारांचे लक्ष्य स्पष्ट, संक्षिप्त आणि सुव्यवस्थित असावे. त्यांनी त्यांच्या मुख्य मुद्यांची रूपरेषा करून सुरुवात केली पाहिजे आणि नंतर या मुद्द्यांचा तार्किक आणि सुसंगत पद्धतीने विस्तार केला पाहिजे. उमेदवारांनी त्यांच्या युक्तिवादांना समर्थन देण्यासाठी उदाहरणे आणि पुरावे वापरण्याची आणि त्यांच्या कल्पना स्पष्ट आणि खात्रीशीर रीतीने मांडण्याचे सुनिश्चित केले पाहिजे.

पेपर 3: सामान्य अध्ययन II

शासन, राज्यघटना, राजकारण, सामाजिक न्याय आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध
तंत्रज्ञान, आर्थिक विकास, जैवविविधता, पर्यावरण आणि सुरक्षा

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर 3: सामान्य अध्ययन II - सामान्य अध्ययन II, उमेदवाराचे प्रशासन, राजकारण आणि आंतरराष्ट्रीय संबंधांचे ज्ञान आणि समज यांचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केले आहे. या प्रश्नांचे विश्लेषण आणि मूल्यमापन करण्याची उमेदवाराची क्षमता तपासण्यासाठी आणि त्यांच्या कल्पना स्पष्ट आणि संक्षिप्त पद्धतीने मांडण्यासाठी पेपरची रचना केली गेली आहे. पेपरमध्ये चार प्रश्न असतात, प्रत्येक 125 गुणांचे असतात आणि ते दोन विभागात विभागलेले असतात. विभाग A शासनावर आधारित आहे आणि विभाग B आंतरराष्ट्रीय संबंधांवर आधारित आहे.

या पेपरची तयारी करताना, उमेदवारांना भारतीय राज्यघटना आणि शासन व्यवस्था तसेच नागरिकांच्या तक्रारींचे निवारण करण्यासाठीच्या विविध यंत्रणांची चांगली माहिती असणे महत्त्वाचे आहे. उमेदवारांना सध्याच्या जागतिक राजकीय परिस्थितीसह आंतरराष्ट्रीय संबंध आणि आंतरराष्ट्रीय घडामोडींमध्ये भारताच्या भूमिकेची चांगली माहिती असणे आवश्यक आहे. उत्तरे लिहिताना, उमेदवारांचे लक्ष्य स्पष्ट, संक्षिप्त आणि सुव्यवस्थित असावे. त्यांनी त्यांच्या मुख्य मुद्यांची रूपरेषा करून सुरुवात केली पाहिजे आणि नंतर या मुद्द्यांचा तार्किक आणि सुसंगत पद्धतीने विस्तार केला पाहिजे. उमेदवारांनी त्यांच्या युक्तिवादांना समर्थन देण्यासाठी उदाहरणे आणि पुरावे वापरण्याची आणि त्यांच्या कल्पना स्पष्ट आणि खात्रीशीर रीतीने मांडण्याचे सुनिश्चित केले पाहिजे.

पेपर 4: सामान्य अध्ययन III

तंत्रज्ञान, आर्थिक विकास, जैवविविधता, पर्यावरण आणि सुरक्षा
नैतिकता, सचोटी आणि योग्यता

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर 4: सामान्य अध्ययन III - सामान्य अध्ययन III, उमेदवाराचे तंत्रज्ञान, आर्थिक विकास आणि पर्यावरणीय पर्यावरण आणि जैवविविधता यांच्या ज्ञानाचे आणि आकलनाचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केले आहे. या प्रश्नांचे विश्लेषण आणि मूल्यमापन करण्याची उमेदवाराची क्षमता तपासण्यासाठी आणि त्यांच्या कल्पना स्पष्ट आणि संक्षिप्त पद्धतीने मांडण्यासाठी पेपरची रचना केली गेली आहे. पेपरमध्ये चार प्रश्न असतात, प्रत्येक 125 गुणांचे असतात आणि ते दोन विभागात विभागलेले असतात. विभाग A तंत्रज्ञान आणि आर्थिक विकासावर आधारित आहे आणि विभाग B पर्यावरणीय पर्यावरण आणि जैवविविधतेवर आधारित आहे. या पेपरची तयारी करताना, उमेदवारांना तंत्रज्ञानाचा आर्थिक विकास आणि भारतीय अर्थव्यवस्थेवर होणारा परिणाम, तसेच शाश्वत विकासाशी संबंधित मुद्द्यांची चांगली माहिती असणे महत्त्वाचे आहे. उमेदवारांना पर्यावरणीय पर्यावरणशास्त्र आणि जैवविविधतेची चांगली माहिती असणे आवश्यक आहे, ज्यामध्ये पर्यावरणावर मानवी क्रियाकलापांचा प्रभाव आणि पर्यावरणाचे संरक्षण आणि जैवविविधतेचे संरक्षण करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या उपाययोजनांचा समावेश आहे.

पेपर 5: सामान्य अध्ययन IV

नैतिकता, सचोटी आणि योग्यता
आकलन, संवाद कौशल्यांसह परस्पर कौशल्ये आणि इतर व्यवस्थापकीय कौशल्ये

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर 5: सामान्य अध्ययन IV - सामान्य अध्ययन IV, उमेदवाराचे नैतिकता, सचोटी आणि योग्यता यांच्या ज्ञानाचे आणि आकलनाचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. नैतिक आणि नैतिक मुद्द्यांचे विश्लेषण आणि मूल्यमापन करण्याची उमेदवाराची क्षमता तपासण्यासाठी आणि त्यांच्या कल्पना स्पष्ट आणि संक्षिप्त पद्धतीने मांडण्यासाठी पेपरची रचना केली गेली आहे. पेपरमध्ये चार प्रश्न असतात, प्रत्येक 125 गुणांचे असतात. या पेपरची तयारी करताना, उमेदवारांना नैतिक आणि नैतिक तत्त्वे तसेच सचोटी आणि उत्तरदायित्वाच्या संकल्पनांची चांगली समज असणे महत्त्वाचे आहे. उमेदवारांना सार्वजनिक सेवकांसमोर नैतिकता आणि सचोटीचे उच्च दर्जा राखण्यासाठी येणाऱ्या आव्हानांची आणि या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी आवश्यक असलेल्या उपाययोजनांची देखील चांगली माहिती असणे आवश्यक आहे.

Upsc Syllabus - Best Explained in Marathi

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा: पर्यायी विषय सूची

केंद्रीय लोकसेवा आयोग (UPSC) नागरी सेवा मुख्य परीक्षेसाठी पर्यायी विषयांची यादी प्रदान करते. उमेदवारांना दिलेल्या यादीतून एक विषय निवडावा लागेल आणि निवडलेल्या विषयात दोन पेपर (पेपर 1 आणि पेपर 2) लिहावे लागतील. पर्यायी विषयांची यादी खालीलप्रमाणे आहे.

कृषी अभियांत्रिकी
कृषी सांख्यिकी
पशुसंवर्धन आणि पशुवैद्यकीय विज्ञान
मानववंशशास्त्र
वनस्पतिशास्त्र
रसायनशास्त्र
स्थापत्य अभियांत्रिकी
वाणिज्य आणि लेखा
अर्थशास्त्र
विद्युत अभियांत्रिकी
भूगोल
भूशास्त्र
इतिहास
कायदा
व्यवस्थापन
गणित
यांत्रिक अभियांत्रिकी
वैद्यकशास्त्र
तत्वज्ञान
भौतिकशास्त्र
राज्यशास्त्र आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध
मानसशास्त्र
सार्वजनिक प्रशासन
समाजशास्त्र
आकडेवारी
प्राणीशास्त्र
खालीलपैकी कोणत्याही एका भाषेतील साहित्य:
आसामी
बंगाली
बोडो
डोगरी
इंग्रजी
गुजराती
हिंदी
कन्नड
काश्मिरी
कोकणी
मैथिली
मल्याळम
मणिपुरी
मराठी
नेपाळी
ओरिया
पंजाबी
संस्कृत
संथाली
सिंधी
तमिळ
तेलुगु
उर्दू.

UPSC द्वारे प्रदान केलेल्या वैकल्पिक विषय सूचीमध्ये मानविकी, सामाजिक विज्ञान आणि विज्ञान यासह अनेक विषयांचा समावेश आहे. काही सर्वात लोकप्रिय पर्यायी विषयांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

सार्वजनिक प्रशासन
समाजशास्त्र
राज्यशास्त्र आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध
इतिहास
भूगोल
अर्थशास्त्र
तत्वज्ञान
मानसशास्त्र
भौतिकशास्त्र
गणित

ऐच्छिक विषय निवडताना, उमेदवारांनी त्यांच्या आवडीच्या क्षेत्रांचा आणि सामर्थ्याचा विचार करणे महत्त्वाचे आहे. पर्यायी विषय असा असावा की ज्याची उमेदवाराला आवड आहे आणि त्याला चांगली समज आहे. उमेदवाराच्या करिअरच्या ध्येयांशी आणि आवडींशी सुसंगत असलेला विषय निवडणे देखील महत्त्वाचे आहे. ऐच्छिक विषयाची तयारी करताना, उमेदवारांना त्या विषयासाठी UPSC अभ्यासक्रमाची माहिती असली पाहिजे आणि सर्व महत्त्वाचे विषय आणि अभ्यासाचे क्षेत्र समाविष्ट केले पाहिजेत. यासाठी मोठ्या प्रमाणात वाचन आणि तयारी आवश्यक असू शकते, कारण पर्यायी विषय हा अभ्यासाचे जटिल आणि विशेष क्षेत्र असू शकतो.

पेपर 6: पर्यायी विषय - पेपर 1

परीक्षेसाठी मंजूर पर्यायी विषयांच्या यादीतील कोणताही विषय.

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा पेपर 6: पर्यायी विषय - पेपर 1 - निवडलेल्या पर्यायी विषयाचे उमेदवाराचे ज्ञान आणि समज याचे मूल्यांकन करण्यासाठी डिझाइन केले आहे. UPSC द्वारे प्रदान केलेल्या विषयांच्या सूचीमधून उमेदवाराद्वारे पर्यायी विषय निवडला जातो आणि तो उमेदवाराच्या एकूण मूल्यमापनाचा एक महत्त्वाचा भाग असतो. पेपरमध्ये सहा प्रश्न असतात, प्रत्येक 100 गुणांचे असतात. या पेपरची तयारी करताना, उमेदवारांना निवडलेल्या वैकल्पिक विषयाची चांगली माहिती असणे आवश्यक आहे. यासाठी मोठ्या प्रमाणात वाचन आणि तयारी आवश्यक असू शकते, कारण पर्यायी विषय हा अभ्यासाचे जटिल आणि विशेष क्षेत्र असू शकतो. निवडलेल्या पर्यायी विषयासाठी उमेदवारांनी UPSC अभ्यासक्रमाशी देखील परिचित असले पाहिजे आणि सर्व महत्त्वाचे विषय आणि अभ्यासाचे क्षेत्र समाविष्ट केले पाहिजेत.

Upsc Syllabus - Best Explained in Marathi

पेपर 7: पर्यायी विषय - पेपर 2

परीक्षेसाठी मंजूर पर्यायी विषयांच्या यादीतील कोणताही विषय.

PSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा: पर्यायी विषय - पेपर 2 - वैकल्पिक विषयाचा पेपर 2 हा पर्यायी विषयाचा दुसरा पेपर आहे आणि पेपर 1 मध्ये चाचणी घेतलेल्या ज्ञान आणि आकलनावर आधारित आहे. या पेपरमध्ये अधिक प्रगत विषय आणि अभ्यासाच्या क्षेत्रांचा समावेश असेल आणि उमेदवाराला प्रात्यक्षिक दाखवण्याची आवश्यकता असेल. विषयाचे सखोल आकलन. पर्यायी विषयाच्या पेपर 2 ची तयारी करताना, उमेदवारांनी विषयाची त्यांची समज वाढवण्यावर आणि पेपर 1 मध्ये घेतलेल्या ज्ञानावर भर देण्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. यामध्ये पेपर 2 मध्ये समाविष्ट असलेल्या विषयांप्रमाणे मोठ्या प्रमाणात वाचन आणि तयारीचा समावेश असू शकतो. सामान्यतः अधिक जटिल आणि विशेष आहेत. उमेदवाराने निवडलेल्या विषयानुसार पेपर 2 ची अचूक सामग्री बदलू शकते. तथापि, कागदाच्या काही सामान्य घटकांमध्ये हे समाविष्ट आहे.

विषयातील प्रगत विषय आणि अभ्यासाचे क्षेत्र
सिद्धांत आणि संकल्पनांचे सखोल विश्लेषण आणि मूल्यमापन
समस्या सोडवणे आणि वास्तविक-जगातील परिस्थितींमध्ये ज्ञानाचा वापर
संशोधन आणि गंभीर विचार कौशल्य

पेपर 8: भारतीय भाषा किंवा इंग्रजी

भारतीय भाषेतून इंग्रजीत भाषांतर आणि त्याउलट, किंवा त्याच भाषेत दिलेल्या परिच्छेदांचे आकलन (उमेदवाराची निवड).

UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा: पेपर 8 - भारतीय भाषा किंवा इंग्रजी - UPSC नागरी सेवा मुख्य परीक्षा ही भारतातील नागरी सेवक होण्याच्या प्रवासातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. परीक्षेतील एक पेपर म्हणजे पेपर 8, जो उमेदवाराच्या भाषा कौशल्याची चाचणी भारतीय भाषा किंवा इंग्रजीमध्ये करतो. हा पेपर निवडलेल्या भाषेत प्रभावीपणे संवाद साधण्याची आणि लिखित आणि बोलली जाणारी भाषा समजून घेण्यासाठी आणि विश्लेषण करण्याची उमेदवाराची क्षमता तपासण्यासाठी डिझाइन केले आहे. जे लोक भारतीय भाषेत पेपर लिहिण्याची निवड करतात, त्यांच्यासाठी हा पेपर भाषेचे व्याकरण आणि वाक्यरचना समजून घेण्याची तसेच स्पष्ट आणि संक्षिप्तपणे लिहिण्याची क्षमता तपासेल. उमेदवाराला इंग्रजीतून निवडलेल्या भारतीय भाषेत आणि त्याउलट उताऱ्याचे भाषांतर करणे देखील आवश्यक असेल.

जे इंग्रजीमध्ये पेपर लिहिणे निवडतात त्यांच्यासाठी, पेपर स्पष्ट आणि संक्षिप्त इंग्रजी लिहिण्याच्या त्यांच्या क्षमतेची तसेच भाषेचे व्याकरण आणि वाक्यरचना समजून घेण्याची त्यांची चाचणी घेईल. उमेदवाराला इंग्रजीमध्ये निबंध, अचूक आणि आकलन परिच्छेद देखील लिहावे लागतील. पेपर 8 ची तयारी करताना, उमेदवारांनी पेपर लिहिण्यासाठी निवडलेल्या भाषेवर अवलंबून, भारतीय भाषा किंवा इंग्रजी यापैकी एकात त्यांची भाषा कौशल्ये विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. यामध्ये मोठ्या प्रमाणात वाचन आणि लेखनाचा सराव देखील समाविष्ट असू शकतो. व्याकरण आणि वाक्यरचना वर काम करत आहे. उमेदवारांना पेपरची शैली आणि स्वरूप तसेच विचारले जाणारे प्रश्नांचे प्रकार माहित असणे देखील महत्त्वाचे आहे. हे त्यांना परीक्षेच्या दिवशी चांगली तयारी करण्यास आणि त्यांच्या क्षमतेनुसार सर्वोत्तम कामगिरी करण्यास मदत करेल.

Upsc Syllabus - Best Explained in Marathi

मुलाखत

संघ लोकसेवा आयोग (UPSC) नागरी सेवा मुलाखत, ज्याला व्यक्तिमत्व चाचणी देखील म्हणतात, हा भारतीय प्रशासकीय सेवा (IAS), भारतीय विदेश सेवा (IFS) आणि इतर नागरी सेवांसाठी निवड प्रक्रियेचा अंतिम टप्पा आहे. ही मुलाखत UPSC द्वारे घेतली जाते आणि ती 275 गुणांची असते.

मुलाखतीचा हेतू उमेदवाराच्या वैयक्तिक गुणांचे मूल्यांकन करण्यासाठी आहे, ज्यात त्यांच्या खालील गोष्टींचा समावेश आहे:

मानसिक सतर्कता
बुद्धिमत्ता आणि आत्मसात करण्याच्या गंभीर शक्ती
निर्णयाचा समतोल
नेतृत्व
पुढाकार आणि सहकारी गुण
सामाजिक एकसंधता आणि सांघिक भावनेची क्षमता
बौद्धिक आणि नैतिक अखंडता
मानवी समस्यांमध्ये मार्गदर्शन करण्याची प्रवृत्ती
स्पष्ट आणि तार्किक प्रदर्शनासाठी क्षमता
संवादात्मक चर्चा सुरू करण्याची आणि त्यात भाग घेण्याची आणि संबंधित प्रश्न विचारण्याची क्षमता
जलद आणि वाजवी निर्णय घेण्याची क्षमता
मुलाखतीचा उद्देश उमेदवारांची चाचणी घेण्याचा देखील आहे.
शैक्षणिक स्वारस्य असलेल्या विषयांचे ज्ञान आणि समकालीन प्रासंगिकतेच्या समस्यांसाठी त्याचा वापर
वर्तमान घटनांबद्दल आणि भारत आणि त्याच्या शेजारी देशांबद्दल जागरूकता
भारतीय संस्कृती आणि समाजातील विविधतेचे आकलन
जीवनाच्या विविध पैलूंमध्ये स्वारस्य, जसे की साहित्य, संगीत, खेळ इ.